İstanbul’da Fatih ilçesinde Saraçhane’de bulunan Kıztaşı, kentin valisi Tatianus tarafından, Bizans İmparatoru Marcianus şerefine M.S 450 yılında o zamanki ismiyle Forum Amastrion’a dikilmiştir. İstanbul’da Roma döneminden kalan birkaç nadide yapıttan biridir.
Halk arasında bu anıt sütuna Kıztaşı denilir, ancak gerçek Kıztaşı, Süleymaniye Camii’nin bulunduğu tepe üzerindedir.
Marcianus Anıtı 3 kademeli bir platform üzerindedir. Mermerden yapılmış bir kaidesi vardır. Anıt tek parça halinde granitten yapılmıştır. Korent beyaz mermerinden yapılmış Roma-Korent tarzı bir başlığa sahiptir. En üstünde ise bir heykelin kaidesi bulunmaktadır.
İstanbul’un fethinden sonra bu sütun mahalleye de adını vermiş, mahalleye Kıztaşı Mahallesi denmiştir. Kıztaşı Sütunu uzun yıllar yeniçerilere ait bekar odalarının bahçesinde saklı kalmıştır. Geçen yüzyılın başında çıkan bir yangından sonra ortaya çıkarılmıştır.
Romalılar döneminden kalan bir efsaneye göre,imparator Jüstinyen Aya Sofya’yı yaptırırken, tılsımlı güçlere sahip bir kız, buraya büyükçe bir sütun taşıyormuş. Bu esnada kızın karşısına ruhani bir varlık çıkmış ve taşı nereye götürdüğünü sormuş. Kız Ayasofya’ya götürdüğünü söylemiş. Ruhani varlık, çok geç kaldığını, taşı boşu boşuna taşımaması gerektiğini söylemiş. Kızda taşı oracıkta bırakmış ve durumu görmek için bugünkü Sultanahmet meydanına gelmiş ve ruhani varlığın yalan söylediğini anlamış. Geri dönüp taşı yeniden taşımak istemiş. Fakat kızın artık sihirli güçleri işe yaramıyormuş. Taşı kaldıramamış. Taş da o gün bugündür Fatih’te kalmış.
Romalılara göre sütunun da tılsımlı güçleri varmış. Sütun yanından geçen kızlara bakire olup olmadıklarını fısıldarmış. Yanından geçen kadın biraz hafifmeşrep ise sütun eğiliyormuş. Hatta Jüstinyen bir gün baldızı ile taşın yanından geçerken taş yerlere kadar yatmış. Buna çok sinirlenen Jüstinyen baldızını oracıkta idam ettirmiş.
Evliya çelebi’nin seyahatnamesinde de Kıztaşı’ndan bahsedilmektedir. İstanbul’u doğal afetlerden korumak için şehre konulmuş olan 27 tane tılsımdan birinin burada olduğu yazılıdır.
1908 yılında Kıztaşı’nın kaidesi ortaya çıkarılmıştır. Yunan mitolojisinde adı geçen tanrıça Nike bu kaidede yer aldığı için Kıztaşı olarak isimlendirilmiştir. Kaidenin 3 yüzünde haç işareti vardır. Ve kitabesinde ‘İşte bu birinci yurttaş( imparator anlamındadır) Marcianus’un anıtıdır.’ yazmaktadır. Sütunun üzerinde olması gereken bronz heykelin ise Venedikliler tarafından İtalya’ya götürüldüğü iddia edilmektedir.
