İlk kez ve en net haliyle Yahudi mitolojisinde adı geçen kadın karakter Lilith Efsanesi‘ni yüzyıllardır merak konusu. Şeytanla, günahla hatta vampir ve cadı hikayeleri ile isminin eşleştirildiği bilinen Lilith’in din ve mitoloji tarihinde ve tarih boyunca çeşitli medeniyetlerin eski yazıtlarında da adının geçtiği görülüyor. En kısa tanımıyla aslında Lilith, Adem ile aynı zamanda ve eşit şekilde Havva’dan önce yaratılan gerçek kadın olarak tarif ediliyor.
Havva’dan Öncesi Lilith Efsanesi
Efsaneye ve dini yazıtlara göre Tanrının yarattığı ilk kadın Havva değil. Adem ile birlikte eşit ve aynı koşullarda yaratılan ilk kadın aslında Lilith. Lilith Havva’dan önce Adem’in ilk eşi. Adem de Lilith de tanrı tarafından topraktan ve aynı anda yaratılıyor. Fakat Lilith, Adem’e itaat etmeyi reddediyor ve böylece cennet bahçelerinden atılıyor. İsyankarlığı yüzünden Tanrı tarafından cezalandırılan ilk kadın Lilith’in şeytanla işbirliği yaptığı anlatılıyor. Tanrı da Lilith yerine itaatkar olması ve cennette sorun çıkarmaması için Adem’in kaburgasından ikinci kadın olan Havva’yı Adem’e eş olarak yaratıyor.
Havva Adem’le eşit şartlarda değil, Adem’in bir parçasından yaratıldığı için ona karşı isyan etmiyor. Böylece insanoğlu, ilk efsaneye göre olması gerektiği gibi Lilith’den çoğalmamıştır. Lilith’in dik başlılığı yüzünden kovulmasının ardından onun yerine yaratılan Havva’dan çoğalıyor. Efsane bu şekilde özetlenebilir. Hem Yahudi yazıtlarında hem de araştırmalara göre Babil, Akad ve Sümer medeniyetlerinde, bir başka deyişle Mezopotamya bölgesinden çıkan eski yazıtlarda da farklı şekillerde adı geçen bir kadın Lilith.
Ancak, tarihi anlatılara göre isyankarlığı yüzünden şeytanlaştırılan, kadına yüklenen kötü özelliklerin sebebi olarak gösterilen, vampir hatta cadı olmakla suçlanan Lilith bugün feminist ideolojide erkekle eşit olmanın ve kadının güçlü yönlerinin simgesi olarak görülüyor.
İnsan ve şeytanın mücadelesini anlattığımız yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Şeytan ve Lilith Özdeşleştirilmesi
Lilith, kadının şehveti ve cezbedici yönleri ile simgeleştirilen, isyankarlığın ve günahkarlığın kışkırtıcısı olarak gösterilen yani ismi kötülükle eşleştirilen bir rivayetin simgesi. Bugün Yahudi kültüründe ve modern toplumlardaki batıl inanışa göre Lilith Efsanesi, cennetten kovulan, şeytanla evlenen ancak çocukları öldürüldüğü için kötülüğe yemin eden bu yüzden de yeni doğan bebekleri geceleri gelip çaldığı anlatılan bir inanışın karakteri. Bizim kültürümüzde de al basması olarak adı geçen batıl inanç bu inanışın karşılığı.
Yeni doğum yapan kadının lohusalık döneminde yaşadığı psikolojik bunalımlar ve bebeğin 40 günü tamamlanmadan yaşayacağının kesin olmadığına inanılması, gece görülen kötü rüyalar, bebeğin hastalanması veya bu dönemde kaybedilmesi gibi kötü durumlar Lilith inancının “al basması” adıyla bizim kültürümüzdeki yansıması olarak görülüyor. Benzer şekilde kadının cinsel anlamda şehvetli olması ve erkekleri sapkınlığa teşvik etmesi de Lilith’in şeytanla işbirliği sonucu günahkar olarak görülmesi ile ilgili değerlendiriliyor.
Feminist İdeolojide Lilith’in Yeri
Adem’e itaat etmeyi reddeden Lilith, feminist ideolojide, kadın-erkek eşitliğinin simgesi olan güçlü kadının atası olarak resmedilmektedir. Lilith Adem ile eşit yaratıldığı gerekçesi ile ona itaat etmiyor ve onun isteklerine karşı geliyor, böylece cezalandırılıyor. Feminist ideolojiye göre de kadın ve erkek eşit, biri diğerine itaat etmek ya da onun arzularının nesnesi olmak zorunda değil. Bugünün kadını da erkek egemen toplumda hakettiği seviyenin altında ve ezilenler kısmında görülüyor. Ancak her kadın aslında hem Havva hem de biraz Lilith.
Feminizm kadının günahın kaynağı olduğu inancını şiddetle reddediyor. Kadın doğurganlığı üzerinden verimliliğine, koruyucu ve kollayıcı özellikleri yüzünden de güçlülüğüne vurgu yapıyor. Bugünün kadını üzerindeki erkek hakimiyetini, tıpkı Adem’in Lilith’in üzerinde kurmaya çalıştığı hakimiyeti reddetmesi gibi reddediyor. Lilith simgesi ile ilk çağlardan beri kadına atfedilen şeytansı ve baştan çıkarıcı imge ile mücadele amacıyla varlığını ortaya koyan Feminizme göre, Lilith’in kadının en az erkek kadar güçlü ve özgüvenli olabileceğinin efsanedeki hali aslında. Lilith, kadının toplumdaki yerini ve önemini güçlendirebileceğinin simgesi olarak değerlendiriliyor.
